पार्टी फुटेपछि दाहाल झन् दवावमा

काठमाडौ, असार १६ - एकीकृत माओवादी अध्यक्ष पुष्पकमल दाहालले पार्टी जोगाउन पद छ्ड्न तयार भएको पत्र मोहन वैद्य पक्षलाई बुझाएका थिए । तर सफल हुन सकेनन् । अन्ततः माओवादी बिभाजन भयो र त्यसको सबभन्दा पीडा र क्षति पनि उनैलाई भएको छ । करिब २३ वर्ष पार्टीको नेतृत्व गरेका दाहालले अध्यक्ष पद त्याग्न तयार हुनु आफैमा अप्रत्यासित प्रस्ताव थियो । त्यसलाई पनि वैद्य पक्षले लत्याइदिए । दाहालसामु अन्य विकल्प रहेन र पार्टी फ्ट्नबाट जोगाउन सकेनन् ।
दाहालले पार्टी फ्ट्नबाट जोगाउन नसकेको लेखाजोखा इतिहासमा होलानै तर अबका उनको राजनीतिले कुन मोड लिन्छ भन्ने प्रश्न उठेको छ । पार्टी फ्ट्नु अघि दाहालले बढी कसरत गरेका थिए । उपाध्यक्ष एबं प्रधानमन्त्री बाबुराम भट्टराई बिदेश यात्रामा थिए भने अर्का उपाध्यक्ष नारायणकाजी श्रेष्ठ वैद्यसंगका वार्तामा खासै सहभागी भए्न् । पार्टी फुटको सबभन्दा बढी मार आफूलाई पर्ने दाहाललाई थाहा थियो र छ । त्यसरकाण अन्तिम समयमा उनले अध्यक्ष पद त्यागेर भए पनि पार्टी जोगाउने कसरमा लागे ।
२०६७ को पालुङटार बैठकपछि दाहाल र भट्टराईबीच भएको चर्को अन्तरसंघर्षलाई यतिबेला स्मरण गर्नु आवश्यक छ । दाहाल र वैद्य जनविद्रोह र भट्टराई शान्ति र संविधानको कार्यदिशा लिएका कारण त्यो अन्तरसंघर्ष उत्कर्षमा पुगेको थियो । वैद्य पक्षले नेक-ा-माओवादी गठन गरी स्पष्ट जनविद्रोहको 'लाइन' लिएपछि दाहाल, भट्टराई र श्रेष्ठको कार्यदिशा शान्ति, संविधान हो । त्यसबेला भट्टराईले दाहाल, वैद्य मिलेर आफूलाई बढी एक्लाएमा अलग हुने मनःस्थितमा पुगेको निकट श्रोतले जनाएको छ । तर परिस्थिति यसरी बदलियो कि वैद्य पक्ष अलग हुने अवस्था आयो । वैद्यको प्रत्यक्ष र भट्टराईको अप्रत्यक्ष निशानामा दाहाल परे ।
२०६२ चुनवाङ बैठकले लिएको कार्यदिशा शान्ति र संविधानको कार्यदिशा कसको भन्ने विषयमा एमाओवादीमा बिवाद कायम छ । भट्टराईले घुमाउरो भाषामा चुनवाङ बैठकका कार्यदिशा आm्नो भएको दाबी गरिसकेका ्न् । त्यसलाई दाहालले खण्डन गरिसकेको अवस्थामा फेरि एकपटक त्यो विवाद स्वभाविक रुपमा ्ठ्नेछ ।
कम्युनिष्ट पार्टीमा जसको विचार उसकै नेतृत्व हुने आमप्रचलन छ । हाल एमाओवादीले लिएको शान्ति र संविधानको 'लाइन' भट्टराईले सार्वजनिक रुपमा दावी गरे भने स्वभाविक रुपमा उनले नेतृत्व पनि दावी गर्न सक््न् । नवगठित नेक-ा-माओवादीकी प्रवक्ता पम्फा भुसालले एमाओवादीले लिएको 'लाइन' भट्टराईको भएको र दाहालको नेतृत्व भएकाले बिरोधाभाष देखिएको बता्न् । 'एमाओवादी बाबुरामजीको राजनीतिक विचारमा हिडेको छ, नेतृत्व प्रचण्डले गर्नुभएको छ' उनले कान्तिपुरसंग भ्नि्, 'कम्युनिष्ट पार्टीमा जसको विचार उसको नेतृत्व हुन्छ, त्यसकारण बाबुराजीले पार्टी नेतृत्व नखोज्नुहोला भन्न सकिन्न ।' उनले नेतृत्व र विचारबीच अन्तर परेपछि दुई लाइन संघर्ष स्वतः उत्पन्न हुने उल्लेख गर्दै दाह-ल-भट्टराई सम्बन्ध लामो जानेमा आशंका ब्यक्त ग्नि् ।
जब भट्टराईले नेतृत्वको दाबी गर्ने्न्, त्यपछि दाहाल र भट्टराईबीच अन्तरसंघर्ष चर्किने छ । किनभने हालसम्म जसको विचार भए पनि रणनीतिक कदमका कारण दाहालले पार्टीको नेतृत्व गर्दै आएका थिए । मोहन वैद्य पक्ष अलग भइसकेपछि दाहाललाई त्यो रणनीतिक सन्तुलन मिलाउन कठिन हुने छ । केही हदसम्म दाहाल र भट्टराईबीच सन्तुलन मिलाउने काम मोहन वैद्यले गरेका थिए । अब त्यो अवस्था रहेन । दाहाल र भट्टराईबीच अलिकति मात्र शक्ति सन्तुलन बिगि्रयो भने त्यसले ठूलो रुपमा लिन सक्छ ।
पूर्व माओवादी नेता एबं क्रान्तिकारी कम्युनिस्ट पार्टीका नेता मणि थापाले वैद्य पक्ष अलग भइसकेपछि दाहाल रक्षात्मक अवस्थामा पुगेको विश्लेषण गछ्न् । प्रधानमन्त्री भट्टराईले पार्टी निर्णयबिपरीत अभिव्यक्ति दिए पनि दाहालले तत्काल प्रतिक्रिया दिने पक्षमा नहुनुको कारण पनि त्यही हो । जस्तो, दाहालले संविधानसभा पुनःस्थापना हुन सक्ने बताइरहेकै बेला ब्राजिलबाट र्फकनेक्रममा अर्को संविधानसभा चुनाव नँुूदासम्म सरकार नछ्ड्ने बताए । उनको यो अभिव्यक्ति दाहाललाई मन नपरे पनि आपत्ति जनाए्न् । 'बाबुरामले प्रचण्डलाई तानेर ल्याएका ्न्, यो क्षणिक हो' थापा भन््न्, 'प्रचण्ड तानिएजस्तो गरे पनि मौका आउन बित्तिकै उनले त्यसको कडा प्रतिवाद गछ्न् र त्यसपछि दुबै नेताबीच शक्ति संघर्ष सुरु हुन्छ ।'
दाहाल र भट्टराईमा 'इगो समस्या' भएकाले नेतृत्वसम्बन्धी ढिलोँाूडो खटपट सुरु हुने थापाको बुझाइ छ । 'दुबैको समान स्वार्थ रहदासम्म मिल््न्' उनले भने, 'एउटाको स्वार्थमा अलिकति धक्का आउन वित्तिकै संघर्ष सुरु हुन्छ ।' तर दाहाल चुतर नेता भएकाले मौका मिल्न साथ भट्टराईलाई ठेगान लगाउने सामथ्र्य राख््न् ।
प्रधानमन्त्री भएपछि दाहालभन्दा आफुले बढी मध्यमवर्ग र अन्य मुलुकको समर्थन पाएपछि भट्टराई हौसिएका ्न् । शैक्षिक पृष्ठभूमि र अन्तराष्ट्रिय छवि दाहालको भन्दा भट्टराईको अघि छ । प्रधानमन्त्री भएपछि उनले त्यसलाई अझै बढाउने कोशिश पनि गरे । भित्रभित्रै दाहाललाई त्यो चित्त बुझेका छ्रैन । वैद्य पक्ष अलग भइसकेपछि दाहाल एक हिसाबले अकर्मन्यतामा फसेका ्न् । न उनी भट्टराईसंग दूरी बढाउन सक््न्, न भित्रैदेखि मिल्न सक््न् । ३० वर्षदेखि दाहाललाई नेता बनाउन लागेका वैद्य पक्ष बाहिरिएकाले ढिलोँाूडा अन्तरसंघर्ष सुरु हुने भट्टराई पक्षका एक नेताले बताए । 'जुन पक्षले प्रचण्डलाई नेता बनाएको थियो, त्यो बाहिरिएपछि बाबुरामजीसंग अन्तरसंघर्ष हुनु स्वभाविक छ' उनले भने । दाहाल र भट्टराई एउटै पार्टीमा भएदेखि दुई नेताबीच एकताभन्दा अन्तरसंघर्ष वेशी भएको छ ।
एमाओवादीमा उपाध्यक्ष नारायकाजी श्रेष्ठ पक्ष पनि छ । पद र प्रतिष्ठाका लागि उक्त पक्षले विशेषगरी दाहालमाथि दबाव सृजना गर्नेछ । भट्टराई र श्रेष्ठबीच पद र प्रतिस्ठाको स्वार्थ मिल्यो भने दाहाल एक्लिेन संभावना पनि त्यतिकै छ ।